تربیت رسانهای چیست و چرا به آن نیاز داریم؟
در واقع، تربیت رسانهای ترکیبی از سواد رسانهای و تربیت اخلاقی و اجتماعی است؛ یعنی یادگیری اینکه «چگونه رسانه بر من اثر میگذارد» و «چگونه من میتوانم بر رسانه تأثیر بگذارم».
در دنیای امروز، رسانهها دیگر فقط ابزار اطلاعرسانی نیستند؛ آنها معلمهای پنهانی هستند که ارزشها، باورها و الگوهای رفتاری را بهصورت نامحسوس منتقل میکنند. تربیت رسانهای یعنی یاد دادن مهارت استفاده آگاهانه، نقادانه و اخلاقی از رسانهها به کودکان، نوجوانان و حتی والدین.
در واقع، تربیت رسانهای ترکیبی از سواد رسانهای و تربیت اخلاقی و اجتماعی است؛ یعنی یادگیری اینکه «چگونه رسانه بر من اثر میگذارد» و «چگونه من میتوانم بر رسانه تأثیر بگذارم».
اهمیت تربیت رسانهای در عصر دیجیتال
در عصر شبکههای اجتماعی، هوش مصنوعی و تبلیغات هوشمند، تربیت رسانهای یک ضرورت است نه انتخاب. کودکان امروزی پیش از آنکه خواندن و نوشتن را یاد بگیرند، با گوشی، تبلت و یوتیوب آشنا میشوند. اگر تربیت رسانهای نداشته باشند، رسانه برایشان تبدیل به یک «مربی خاموش» میشود که گاهی مسیر ارزشها را منحرف میکند.
والدینی که آموزش تربیت رسانهای دیدهاند، میدانند چگونه برای فرزندانشان قوانین رسانهای وضع کنند، چگونه محتوا را تحلیل کنند و چگونه زمان استفاده از رسانه را مدیریت نمایند.
تفاوت تربیت رسانهای با سواد رسانهای
خیلیها این دو مفهوم را یکی میدانند، اما تفاوت ظریفی بین آنها وجود دارد:
-
سواد رسانهای یعنی شناخت پیامها، تولیدکنندگان و اهداف رسانه.
-
تربیت رسانهای یعنی توانایی «هدایت» و «مدیریت» رفتار رسانهای خود و دیگران، بر اساس ارزشها و اخلاق.
به زبان ساده، سواد رسانهای جنبه شناختی دارد، اما تربیت رسانهای جنبه رفتاری و تربیتی.
اهداف تربیت رسانهای
اهداف تربیت رسانهای را میتوان در چند محور خلاصه کرد:
-
افزایش آگاهی نسبت به تأثیر رسانهها
رسانهها افکار و احساسات ما را شکل میدهند؛ تربیت رسانهای کمک میکند که این تأثیر آگاهانه و کنترلشده باشد. -
تقویت تفکر انتقادی
فرد میآموزد هر پیام رسانهای را بدون تحلیل نپذیرد و بتواند صحت اطلاعات را بررسی کند. -
پرورش اخلاق رسانهای
یعنی یاد بگیریم چه چیزی را به اشتراک بگذاریم، از چه نوع محتوا دوری کنیم و چگونه از دیگران در فضای مجازی محافظت کنیم. -
مدیریت زمان و اعتیاد رسانهای
تربیت رسانهای باعث میشود افراد بین دنیای واقعی و مجازی تعادل برقرار کنند و به سلامت روانی و جسمی خود آسیب نزنند.
نقش والدین در تربیت رسانهای
والدین مهمترین مربیان رسانهای کودکان هستند.
کودک از والدین میآموزد چگونه به رسانه نگاه کند. وقتی والدین ساعتها در گوشی هستند، کودک هم یاد میگیرد که رسانه اولویت دارد.
تربیت رسانهای والدین شامل چند مهارت کلیدی است:
-
الگوسازی مثبت: کودک به رفتار نگاه میکند نه به حرف.
-
گفتوگوی رسانهای با فرزند: درباره برنامهها و بازیهایی که میبیند حرف بزنید.
-
زمانبندی هوشمندانه: محدود کردن زمان استفاده از گوشی بدون تحکم.
-
انتخاب محتوای سالم: نصب فیلترها، انتخاب بازیهای آموزشی، و آشنایی با محتوای متناسب سن.
تربیت رسانهای در مدارس
مدرسهها نیز باید به جای ترساندن دانشآموزان از رسانه، آنها را به شناخت و تحلیل آن تشویق کنند.
در کشورهای توسعهیافته، «آموزش سواد رسانهای» از دوره ابتدایی آغاز میشود. در ایران نیز باید تربیت رسانهای در مدارس بهعنوان واحدی رسمی آموزش داده شود؛ نه فقط در درس فناوری، بلکه در اخلاق، مطالعات اجتماعی و هنر.
مدرسه میتواند محیطی باشد برای تمرین گفتوگو درباره اخبار، ویدیوها، ترندهای مجازی و حتی بازیهای محبوب نوجوانان، تا دانشآموز یاد بگیرد هر چیزی را با چشم باز ببیند.
تربیت رسانهای و اعتیاد به شبکههای اجتماعی
یکی از مهمترین محورهای تربیت رسانهای، مقابله با اعتیاد رسانهای است.
استفاده مداوم از اینستاگرام، تیکتاک و بازیهای آنلاین میتواند باعث اضطراب، افسردگی و کاهش تمرکز شود.
در اینجا چند راهکار تربیت رسانهای برای والدین آوردهایم:
-
تعیین «ساعت بدون گوشی» در خانواده
-
استفاده از برنامههای زمانسنج یا parental control
-
تشویق کودک به فعالیتهای واقعی و اجتماعی
-
آموزش تفکر انتقادی در برابر الگوریتمها و تبلیغات
مهارتهای تربیت رسانهای که باید آموزش داده شوند
۱. تحلیل محتوا: کودک باید یاد بگیرد بپرسد «چه کسی این پیام را ساخته و چرا؟»
۲. تشخیص فیکنیوز: آشنایی با اخبار جعلی و منبعیابی.
۳. سواد بصری: درک تصاویر، نمادها و پیامهای پنهان.
۴. اخلاق اشتراکگذاری: مسئولیتپذیری در انتشار عکس یا نظر.
۵. حریم خصوصی دیجیتال: مراقبت از اطلاعات شخصی در فضای مجازی.
رسانه و خانواده: همکاری به جای کنترل
یکی از اشتباهات رایج والدین این است که میخواهند رسانه را کاملاً حذف یا کنترل مطلق کنند. اما تربیت رسانهای بر پایه گفتوگو، نه ممنوعیت، بنا شده است.
وقتی خانواده در استفاده از رسانهها با هم گفتوگو میکنند، فرزندان احساس امنیت و اعتماد میکنند و یاد میگیرند خودشان انتخابگر باشند، نه پیرو کورکورانه.
تربیت رسانهای در ایران؛ چالشها و فرصتها
در ایران، مفهوم تربیت رسانهای هنوز بهطور کامل در نظام آموزشی و فرهنگی جا نیفتاده است.
با اینکه نهادهایی مانند وزارت آموزش و پرورش و مرکز سواد رسانهای صداوسیما فعالیتهایی انجام دادهاند، اما هنوز والدین و معلمان زیادی با اصول علمی این حوزه آشنا نیستند.
فرصت بزرگ در اینجاست: اگر محتوای تربیت رسانهای بومیسازی شود—با در نظر گرفتن فرهنگ ایرانی و ارزشهای اخلاقی اسلامی—میتواند همسو با خانوادهها و جامعه باشد، نه در برابر آن.
تربیت رسانهای و آینده فرزندان ما
آینده از آنِ کودکانی است که فکر میکنند، نه فقط مصرف میکنند.
کودکی که یاد گرفته رسانه را تحلیل کند، در نوجوانی قربانی شایعات، ترندهای خطرناک یا تبلیغات دروغین نمیشود.
تربیت رسانهای یعنی ساخت انسانهایی که در برابر موج اطلاعات، قدرت انتخاب دارند.
جمعبندی
تربیت رسانهای یعنی تربیت بینایی ذهن.
ما نمیتوانیم رسانه را حذف کنیم، اما میتوانیم یاد بگیریم چگونه در برابر آن آگاهانه رفتار کنیم.
اگر والدین، معلمان و جامعه دست به دست هم دهند، تربیت رسانهای میتواند نسل آینده را از قربانی اطلاعات به سازنده آن تبدیل کند.
برچسب ها :
ناموجود- نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
- نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
- نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : 0